مقدمه ای جامع بر موسیقی ایرانی و سازهای آن

کشورهای مختلفی از جمله یونان، ترکیه و کشورهای آسیای مرکزی تحت تأثیر موسیقی ایرانی (موسیقی سنتی و کلاسیک ایرانی) قرار گرفته اند. این موسیقی قدیمی‌تر از تاریخ پس از میلاد مسیح است و از آن زمان سینه به سینه منتقل شده است و محبوب‌ترین بخش آن هنوز یک هنر زنده است.

یک داستان کوتاه

در ایران باستان هنگام طلوع و غروب خورشید گروهی طبل و شیپور می نواختند. در بخش اوستا یسنا آمده است که پزشکان بیماران خود را با موسیقی ایرانی معالجه می کردند. در آن زمان سه نوع موسیقی سنتی (مذهبی) بلزمی و نظامی رایج بود و در اعیاد طبیعی و روزهای تاریخی و مذهبی ملودی و موسیقی ایرانی اجرا می شد. در زمان هخامنشیان آوازها و آوازهایی به نام هوره در نبردها و جشن ها اجرا می شد که امروزه در ایلام و کشورهای غربی ایران به همین نام رایج است.

انواع سازهای موسیقی کلاسیک ایران به سه قسمت تقسیم می شوند:

فلز

خاک

چوب

و با توجه به فرم صدای تولید شده به سه دسته می رسیم: دانلود بهترین آهنگ ها
سازهای زهی مانند:

زهی: تار، دو تار، سه سیم، عود، تنبور، وینه، چغور، رب، کانون، وینه - زهی: ویولن، کیچک، کانتا - زهی - کوبه ای: مرکز

سازهای بادی: فلوت، نی، نی، نی، شاخ، با لبان، وزی، سرنا، نفیر، ضونی، شمشال.

سازهای کوبه ای: کولو، طبل، تمبک، تمبورا، سنج، تاس، دف

جنسیت و صدا

ابزارهای فلزی با «ریخته گری یا آهنگری» معمولاً از برنج یا مس ساخته می شوند. ظروف سفالی همانطور که از نامش پیداست از خاک رس (گل پخته شده) ساخته شده اند. برخی از ابزارهای محلی مانند کلاه های چرمی و بدون پوست از خاک رس یا با دست یا چرخ ساخته می شوند. ابزار چوبی به روش «چرخش و برش» ساخته می شود. این گروه از آلات موسیقی شامل بزرگترین و متنوع ترین سازها می شود و بسیاری از این سازها هنگام نواختن یا ساخت آلات موسیقی ایرانی به ذهن متبادر می شوند. بسیاری از تارها و برخی سازهای کوبه ای از این طریق ساخته می شوند.

ردیف در موسیقی ایرانی

قدمت موسیقی دستگاهی ایران امروزه به زمان آقا علی اکبر فراهانی (نوازنده تار دوره ناصرالدین شاه) برمی گردد. علی اکبر فراهانی توسط میرزا تقی خان فراهانی (امیر کبیر) برای انتشار موسیقی ایرانی به دربار دعوت شد. این موسیقی سپس توسط آقا غلامحسین (برادر آقا علی اکبر) به دو پسر علی اکبرخان، میرزا حسین قلی و میرزا عبدالله آموزش داده شد. قدمت ایران امروز طبقه بندی شده است. دانلود آهنگ این دو استاد در قالب مجموعه ای از نمایشنامه و آموزش آن ها «موسیقی صف» نام دارد.

ردیف در واقع مجموعه ای از نمونه های ملودیک در موسیقی ایرانی است، مشابه واژه رپرتوار در موسیقی غربی. مجموعه ای از خطوط مجموعه ای از نمونه های موسیقی از هر گوشه ساز است که رابطه بین نت های استفاده شده در آن گوشه و کوک آن را توصیف می کند. قدمت مجموعه و مجموعه ردیف‌های مدرن به اواخر سلسله زند و اوایل قاجاریه بازمی‌گردد. یعنی در اوایل دوره قاجار، سیستم موسیقی ایران به دستگاهی تبدیل شد و بسیاری از سطوح با هفت دستگاه و پنج آکورد جایگزین شد.

انواع سازها در موسیقی ایرانی

هر ساز ایرانی مجموعه ای از صحنه های مختلف موسیقی ایرانی است، گزیده ای که حس و شور خاصی به شنونده می دهد. هر ساز از زوایای موسیقایی زیادی تشکیل شده و معمولاً به گونه‌ای ارائه می‌شود که از ورودی ساز شروع می‌شود و در وسط ارائه به گوشه بالا یا گوشه مقابل ساز می‌رسد و سپس به گوشه پایانی پایین می‌رود. . یک تصنیف، سپس اجرای موسیقی سنتی ایرانی آنها شامل هفت ساز و شش آواز است. هفت دستگاه موسیقی سنتی ایران عبارتند از:

دستگاه نمک ساز

دستگاه سه گانه

دستگاه عبور

دستگاه همایون

دستگاه ماهواره ای

دستگاه نوا

حفره پلور راست

تئوری موسیقی ایرانی

من هستم

صدا معمولاً بخشی از آن دستگاه است که می توان آن را یک دستگاه فرعی نامید. از نظر فاصله، قطعه مشابه یا مشابه ساز مورد نظر است و ممکن است توقف یا توقف متفاوتی داشته باشد. مثلاً یکی از سازهای دستگاه شور گام معمولی و درجه پنجم است و اگر مثلاً به سلول شور نگاه کنید یک نت شاهد و یک توقف (R) دارد. به این ترتیب ملودی با حفظ فواصل دستگاه سور روی نت (R) پخش می شود و در نهایت روی همان نت متوقف می شود. معمولاً هر آهنگ پس از توقف موقت به خودی خود به ایستگاه اصلی (در اینجا صدا) برمی گردد. پنج آهنگ مرتبط با سیستم موسیقی ایران وجود دارد که عبارتند از:

- آهنگ ابوعطا متعلق به دستگاه شعور (درجه دوم شعور)

- آهنگ ترکی بیات (بیات زند) مربوط به سازهای شور (درجه سوم شور)

- آواز افشاری ساز شاور (مرحله چهارم شاور)

- آواز دشتی وابسته به تجهیزات شور (سطح 5 شور)

- آواز بیات اصفهان از متریال همایون (دسته چهارم شور)

ساز شور یکی از سازهای موسیقی ایران است.

بیشتر آهنگ هایی که خوانندگان آموزش ندیده ایرانی خوانده اند متعلق به یکی از منابع این آهنگ است، از این رو این ساز را مادر موسیقی ایرانی نیز می نامند. شور در بین تجهیزات ایرانی بزرگترین است. این به این دلیل است که هر دستگاه دارای چندین زیر آواز و موسیقی است، اما موسیقی کاربردهای دیگری به جز فرعی دارد که هر کدام مستقل هستند. آوازهایی که جزئی از شور و هرکدام به طور مستقل به حساب می آیند: ابوعطا، بیات ترک، افشاری و دشتی.

آهنگ های ترکی بیاتی در پرده نمک پخش می شوند و جزو لوازم جانبی طبقه بندی می شوند، اما به دلیل اینکه حس شنیداری مشابهی با دستگاه های ماهواره ای دارند، برخی افراد می خواهند آنها را در زمره دستگاه های ماهواره ای قرار دهند. در مکتب آوازی اصفهان بایا را برگرفته از دستگاه ماهور ترکی و در مکتب تهران بایا را جزء دستگاه شور ترکی می دانند.

موضوع

بالای خاکستر

دشتی گیت (دشتستان)

آهنگ های افشاری

آهنگ ترکی بیات - گاهی بیات زند نیز برای اشاره به این آهنگ استفاده می شود

آهنگ کردی بیات - که به بیات کرد نیز معروف است.

ساز سه گانه یکی از هفت دستگاه موسیقی ایران است.

البته حالت این دستگاه در همه جا ثابت نیست و برعکس از ظرافت خاصی برخوردار است و آهنگ های شادی آور زیادی در زمان سه گانه مانند امشب که مست مستم قسمت های مهم سه تایم وجود دارد. سیستم:

1- ورودی: معمولا همه ابزارها با گوشه ای به نام ورودی شروع می شوند که وضعیت ابزار را نشان می دهد.

2- زابل: بر مرحله سوم عمل تاکید دارد.

3- موی: که بر درجه پنجم تاکید دارد و فضایی شور دارد.

4- برعکس: که بر درجه ششم گام تاکید دارد و حالت با سه ضرب متفاوت است و این مناجات برای ترکیب خوانی اصفهان قابل استفاده است.

ساز چهارگاه یکی از هفت ساز موسیقی ایران است. این ساز از نظر موسیقی یکی از مهمترین و زیباترین سازهای ایرانی است. مقام او به صورت شور و همایون فرود آمد و به صورت مهر و اصفهان بالا رفت، چنانکه در دو حالت مشاهده کرد. یعنی می توان گفت این پله ترکیبی از پله سوم و گام همایون است و اگر نت های دوم و ششم پله ماهار به اندازه چهارم پایین بیایند به پله چهارم تبدیل می شود.

در درجه چهارم همیشه دو نیم صدا و دو علامت ربع با هم وجود دارد و فاصله درجه این میزان دو نیم ماژور، یک سوم ماژور، یک ربع راست، یک پنجم راست به تونیک است. یک ششم نیمه ماژور، یک هفتم ماژور، و چه زمانی، دونگ های آنها برابر است. نت (تونیک) این ساز در سمت راست کوک «دو» است. حالت اول چهارگانه با نت «لا» بسیار واضح و آشکار است و به این ترتیب می توان آن را به راحتی از سایر سطوح تشخیص داد.

ساز همایون یکی از هفت ساز موسیقی ایران است.

این دستگاه درست به نام خود دارای مقام سلطنت، نجابت و کرامت است، اما همچنان هسته اصلی تولید آهنگ های آرام و زمزمه های سنتی در نقاط مختلف ایران است. همچنین از آهنگ های این دستگاه در موسیقی زورخانه استفاده شده است. ساز همایون به دلیل استفاده از گام خاص و تفاوت محسوس در پله های صعود و نزول، منحصر به فردترین ساز ایرانی به شمار می رود. مقایسه برخی از آلات موسیقی ایرانی با موسیقی سایر ملل و به ویژه کشورهای همسایه نشان دهنده شباهت ها و ریشه های مشترک است. اما این در مورد دستگاه "همایون" صادق نیست. دستگاه همایون یا به عبارتی «دستگاه عاشق» با شکل غم انگیز و اسرارآمیز خود زوایای زیادی دارد که ویژگی اصلی این دستگاه به حساب می آید. از نظر جوهرخوانی این دستگاه بر روی دستگاه های سه راهه و شور کار می کند و برد این دستگاه را افزایش می دهد. آلبوم بیداد محمدرضا شجریان با آهنگسازی پرویز مشکاتیان یکی از آهنگ های ساخته شده روی این دستگاه است.

ساز نوا یکی از هفت ساز سنتی ایرانی است.

این دستگاه در گذشته جزئی از دستگاه نمک بود. دستگاه نوا به عنوان صدایی معتدل با ملودی ملایم و معتدل، نه خیلی شاد و نه خیلی غمگین شناخته می شود. نوا یکی از وسایلی است که معلمان به ندرت آن را اجرا می کنند و خواننده های جوان بیشتر به لوازم جانبی آن (به دلیل سادگی و روان بودن) تمایل دارند. بسیاری از معلمان متوجه این دستگاه شدند، این کار به یکی از ماندگارترین کارهای آنها تبدیل شد. مانند چهره به چهره محمدرضا لطفی، نینوا حسین علیزاده، نوا و میسر خوانی شجریان و دود عود ساخته پرویز مشکاتیان. اگرچه برخی از معلمان مانند علینقی وزیری و روح الله خالقی نوا را از مشتقات شور دانسته اند، اما این دستگاه در نت های شهید و ایست و همچنین شخصیت آوازی مستقل با شور و مشتقات آن تفاوت دارد.

آهنگ ابوعطا یکی از چهار آهنگی است که در موسیقی امروزی متعلق به دستگاه شور است.

ابوعطا با نام های مستعار دیگری مانند سرنج (آرام) و دستان عرب نیز شناخته می شود. لحن همان شور است و تنها فرق آن با شور این است که ابوعطا غالباً در درجه چهارم (نکات شاهد) و درجه دوم (توقف صدا) توقف می کند و درجه پنجم باقی می ماند. در آهنگ ابوعطا تغییری در لحن وجود ندارد. در خط ابوالحسن صبا گوشه خسروشیرین در ابوعطا نیز آمده است. آوازهای ابوعطا در میان مقامات قدیم دیده نمی شود، اما در میان مقامات قدیم، جان فزا، بستان و حسین فواصل منطبق بر ابوعطا دارند.

صدا یکی از عناصر دستگاه نمک است

یکی از معروف ترین آهنگ های موسیقی دشتی ترانه ایرانی روح الله خالقی است که عارف قزوینی نیز بسیاری از تصنیف های خود را در این آهنگ به نمایش گذاشته است. معمولاً به صورت یک نت موسیقی تخت با سیم و آکورد سه سیم A ("R, La, C, Do") نواخته می شود. یوسف فروتن با آهنگ «ر، لا، فا، دو» اجرا کرد.